Sarajevo – Prva džamija na ovim prostorima napravljena je 1457. godine, na mjestu današnje Careve džamije. Podigao ju je Gazi Isa-beg Ishaković i poklonio je sultanu Mehmedu Fatihu, po kojem je i dobila ime.
Atik mahala
Direktorica Orijentalnog instituta Behija Zlatar pojašnjava da se oko džamije formirala mahala koja se u popisima Bosanskog sandžaka naziva Hatibova, zatim Mahala stare džamije sultana Mehmeda ili samo Stara (Atik) mahala.
Careva džamija danas
U blizini džamijskog objekta Isa-beg je podigao i Upravni dvor – Saraj (Saray), po kojem je grad dobio ime Sarajevo. Sagradio je i hamam te most preko Miljacke, Han kolobaru na Baščaršiji, tekiju u Brodcu na Bembaši.
Također, podigao je vodovod i mlinove na Miljacki, koje je uvakufio za održavanje svojih zadužbina. I danas se taj kraj naziva Mlini, odnosno Nadmlin.
Osmanski izvori spominju još tri mahale koje su nastale oko Isa-begovih zadužbina i koje su nosile njegovo ime: Mahala Isa-begove zavije (tekije), Isa-begova mahala i Mahala Isa-begove bašče.
– Careva džamija stradala je više puta u požarima, počevši od 1480. godine, kada je vojska mađarskog kralja Matije Korvina zapalila Sarajevo, a 1566. iz Carigrada je tadašnjem bosanskom sandžak-begu Mustafa-paši Sokoloviću stigao ferman da je obnovi – kaže Zlatar.
Vitka munara
Tada je nastalo zdanje kakvo je danas, s kupolom na trompama i vitkom i visokom munarom (47 metara), koja se ubraja među najljepše u BiH.
Ova džamija interesantna je i po slikarskim motivima koji su nastali u njenom enterijeru još u 16. stoljeću.
Skupocjeni kamen zakopan u mihrabu
Legenda kaže da je uvakufljen jedan vrijedan kamen u slučaju velike potrebe za vakuf Careve džamije. Taj kamen ukrao je jednom džamijski ferraš (čistač), ali je pronađen i zakopan pri zidu u mihrabu džamije. Danas se vide dva znaka gdje se, kažu, nalazi ta dragocjenost.
Fadil-paša pdigao Muvekithanu i Medresu
Džamija je bila izložena brojnim nepogodama, a teško je stradala u oktobru 1697., kada je vojska Eugena Savojskog zapalila i opljačkala Sarajevo. No, tokom 18. i 19. stoljeća na njoj su urađene obimne popravke. Kada je 1827. za njenog glavnog imama i hatiba postavljen Fadil-paša Šerifović, on ju je, prema naređenju sultana Abdul Medžida, obnovio, a poslije je uz nju podigao Muvekithanu (za mjerenje vremena) i Medresu.